U 111 Typ IXB

Stocznia: Deutsche Schiff- und Maschinenbau AG, (AG Weser) Bremen
Numer zamówienia: 976
Zamówienie: 08.08.1939
Położenie stępki: 20.02.1940
Wodowanie: 15.09.1940
Wcielenie do służby: 19.12.1940
Numer pocztowy: M 22 133

Przebieg służby:
19.12.1940 - 30.04.1941 - 2 Flotylla U-bootów, Wilhelmshaven (szkolenie załogi)
01.05.1941 - 04.10.1941 - 2 Flotylla U-bootów, Lorient (okręt bojowy)
04.10.1941 - Zatopiony na południowy - zachód od Teneryfy (pozycja 27.15N, 20.27W) bombami głębinowymi i ogniem artyleryjskim przez brytyjski trawler z.o.p. HMS Lady Shirley.

Dowódcy:
19.12.1940 - 04.10.1941 - KL Wilhelm Kleinschmidt

Liczba patroli: 2

Zatopione/uszkodzone statki handlowe: 4 (24.176 ton)/1 (13.037 ton)

Zatopione/uszkodzone okręty wojenne: 0/0

Patrol 1 (05.05.1941 - 07.07.1941)
05.05. U 111 pod dowództwem Wilhelma Kleinschmidta wypłynął z bazy w Kiel, by zgodnie z rozkazem atakować nieprzyjacielską żeglugę na Północnym Atlantyku. W dniu 13 maja Wilhelm Kleinschmidt storpedował i uszkodził jedną torpedą o godzinie 11:41 w kwadracie marynarki AL 1119 marudera z konwoju SC-30 należący do brytyjskiego armatora Sir R. Ropner & Co Ltd z West Hartlepool frachtowiec Somersby (5.170 ton), który został dobity przy pomocy kolejnej wystrzelonej o godzinie 12:46 torpedy. Tego samego dnia U 111 został przydzielony do zgrupowania West w ramach którego operował na południe południowy - wschód od Cape Farewell przeciwko nieprzyjacielskim konwojom. Od 19 maja Wilhelm Kleinschmidt operował przeciwko konwojowi HX-12. Następnego dnia w godzinach popołudniowych U 111 nawiązał kontakt z w/w konwojem, przeprowadzając nieudany atak na płynące w nim statki. Tego samego dnia U 111 storpedował i uszkodził jedną torpedą o godzinie 16:44 w kwadracie marynarki AJ 3542 należący do brytyjskiego armatora Eagle Oil & Shipping Co Ltd z Londynu tankowiec San Felix (13.037 ton), który po odłączeniu się od konwoju OB-322 kontynuował samotnie rejs do Curacao. Do uszkodzonego statku Kleinschmidt wystrzelił kolejne torpedy, które chybiły jednak celu. Dalsze ataki na San Felix zostały udaremnione przez szkwał deszczowy, w którym umiejętnie kierowany przez swojego kapitana tankowiec zgubił U 111. Trzy dni później 22 maja Wilhelm Kleinschmidt zatopił o godzinie 13:40 w kwadracie marynarki AK 1236 należący do brytyjskiego armatora Headlam & Sons z Whitby frachtowiec Barnby (4.813 ton), który po odłączeniu się od konwoju HX-126 kontynuował samotnie rejs do Hull. W dniu 24 maja Herbert Kuppisch podobnie jak dowódcy U 93 (typ VIIC), U 43 (typ IXA), U 557 (typ VIIC), U 46 (typ VIIB), U 66 (typ IXB) i U 94 (typ VIIC) otrzymał z dowództwa rozkaz utworzenia w kwadracie marynarki AJ 58 położonym 360 mil morskich na południe od Grenlandii zasadzki na tropiące pancernik Bismarck okręty brytyjskie. U 111 miał dołączyć do zasadzki po uprzednim uzupełnieniu paliwa z tankowca Belchen. Według pierwotnego planu Bismarck miał wprowadzić brytyjskie okręty pod wyrzutnie torpedowe niemieckich okrętów podwodnych, jednak na skutek ataku lotniczego dokonanego w dniu 25 maja przez samoloty Swordfish z lotniskowca HMS Victorious, dowódca pancernika zmienił kurs, powodując, że utworzona zasadzka stała się bezużyteczna. Dönitz chcąc pomóc pancernikowi rozkazał okrętom grupy West przemieścić się na wschód, aby zająć pozycję na jego przewidywanej trasie. Tego samego dnia okręt Kleinschmidta, który został wyłączony z tego rozkazu spotkał się na południe od końca cieśniny Davisa z tankowcem Belchen, z którego pobrał 99 m3 oraz prowiant. Po uzupełnieniu zapasów U 111 otrzymał z dowództwa polecenie udania się w rejon Grenlandii, gdzie ponownie miał operować w ramach grupy West. Alianci wiedząc o tym zgrupowaniu z przechwyconych i odszyfrowanych depesz zmienili trasy konwojów tak, że te omijały w bezpieczniej odległości niebezpieczny rejon. Zaniepokojony brakiem jakiegokolwiek meldunku od tej grupy o kontakcie z nieprzyjacielem Karl Dönitz sądząc, że konwoje te płyną wzdłuż paku lodowego pomiędzy Nową Funlandią a Grenlandią po uzyskaniu zgody OKM skierował w ten rejon okręt Kleinschmidta. Według otrzymanych rozkazów dowódca U 111 miał dokonać rekonesansu kanadyjskich wód przybrzeżnych pomiędzy Cape Race a cieśniną Belle Isle. Podczas tego rekonesansu Kleinschmidt miał zachować bezwzględna ciszę radiową oraz zaniechać ataków na wrogie jednostki za wyjątkiem atakowania szczególnie cennych dla nieprzyjaciela okrętów np. pancerników, lotniskowców, transportowców wojska. Podczas rejsu wzdłuż wybrzeży Nowej Funlandii, U 111 oprócz paku lodowego, gór lodowych oraz gęstej mgły nie napotkał żadnych celów. W trakcie wykonywania tego zadania okręt Kleinschmidta kilkakrotnie uderzał w pak lodowy uszkadzając sobie dwie dziobowe wyrzutnie torpedowe. Po wycofaniu się daleko na wschód w Ocean Atlantycki dowódca U 111 zameldował BdU, że w tych warunkach atmosferycznych ewentualna trasa północna konwojów jest mało prawdopodobna. Po zakończeniu wykonywania zadania specjalnego Wilhelm Kleinschmidt powrócił do grupy West. W dniu 24 czerwca U 111 odebrał meldunki U 203 (typ VIIC) o kontakcie z konwojem HX-133 a następnie z płynącym w kierunku zachodnim konwojem OB-336, ale Kleinschmidt nie podjął żadnych działań. W dniu 29 czerwca U 111 odebrał meldunek samolotu Fw 200 Condor o kontakcie z konwojem OG-66 ale na skutek błędnej pozycji ani on ani żaden z przebywających w pobliżu okrętów nie nawiązał z nim kontaktu. W dniu 30 czerwca i 1 lipca konwój ten został ponownie zlokalizowany przez inne samoloty Fw 200 Condor, ale okręt Kleinschmidta nie podjął żadnych działań. W dniu 07.07. U 111 wpłynął do bazy w Lorient, kończąc trwający ponad dziewięć tygodni patrol (64 dni).

Patrol 2 (14.08.1941 - 04.10.1941)
14.08. U 111 pod dowództwem Wilhelma Kleinschmidta wypłynął z bazy w Lorient, by zgodnie z rozkazem atakować nieprzyjacielską żeglugę na Środkowym i Południowym Atlantyku. Podczas tego rejsu na U 111 został zaokrętowany mający nabyć doświadczenie na stanowisku dowódczym KK Hans-Jochen Heinecke. W pierwszej części patrolu Wilhelm Kleinschmidt bez powodzenia operował w rejonie położonym na zachód od Azorów. Od 28 sierpnia U 111 wraz z U 108 (typ IXB) i U 125 (typ IXC) prowadził działania pomiędzy 30 a 35 stopniem długości zachodniej w rejonie położonym na północ od St. Paul Rocks. Następnie w okresie od 10 do 23 września wszystkie trzy okręty operowały na wschód, zachód i południe od St. Paul Rocks. W tym też okresie Wilhelm Kleinschmidt zatopił dwa statki:
- 10.09. w kwadracie marynarki FB 3354 należący do holenderskiego armatora NV Stoomvaart Mij ´Rotterdam´ (W. Ruys & Zonen) z Rotterdamu frachtowiec Marken (5.719 ton)[1],
- 20.09. w kwadracie marynarki FD 45 należący do brytyjskiego armatora Furness, Withy & Co Ltd z Liverpoolu frachtowiec Cingalese Prince (8.474 ton).
W dniu 24 września U 111 rozpoczął rejs powrotny do bazy podczas którego zgodnie z poleceniem dowództwa miał potajemnie zawinąć do zatoki Tarafal położonej na wyspie Santo Anato wchodzącej w skład archipelagu Wysp Zielonego Przylądka, gdzie miał przekazać pozostałe mu torpedy na U 68, który płynąc do swojego rejonu operacyjnego podczas ataku na konwój SL-87 wystrzelał większą część swojego zapasu. Na miejsce tego spotkania został także skierowany U 67, mający na pokładzie chorego na chorobę weneryczną członka załogi, którego miał obejrzeć zaokrętowany na U 68 lekarz (jeżeli pacjent wymagałby hospitalizacji miał on być przekazany na płynący do bazy okręt Kleinschimdta). Brytyjczycy wiedząc o tym spotkaniu z przechwyconych i odszyfrowanych depesz Enigmy oraz z przechwyconej prowadzonej przez U 111 otwartym tekstem korespondencji wysłali do zatoki Tarafal okręt podwodny HMS Clyde z zadaniem zatopienia wszystkich jednostek. Wieczorem 27 września Wilhelm Kleinschmidt spotkał się w wyznaczonym przez BdU miejscu z dowodzonym Karla-Friedricha Mertena U 68. W trakcie kilku następnych godzin załogi obu okrętów pomyślnie przeładowały na U 68 cztery torpedy. Po zakończonej operacji obaj dowódcy postanowili, że udadzą się teraz na otwarte wody, by w zanurzeniu poczekać przez cały dzień na przybycie U 67 (typ IXB), który miał się pojawić dopiero w godzinach wieczornych. Podczas wypływania z zatoki oba okręty zostały bezskutecznie zaatakowane torpedami przez niedawno przybyły HMS Clyde. Zaalarmowani tym atakiem dowódcy U 68 i U 111 zanurzyli swoje jednostki. W tym samym momencie na wody zatoki Tarafal przybył o dzień wcześniej niż planowano U 67. Przybycie kolejnej nieprzyjacielskiej jednostki zostało zauważone przez wachtowych HMS Clyde, którego dowódca w związku z brakiem torped w wyrzutniach wydał rozkaz staranowania nieprzyjaciela. Manewr ten został zauważony na U 67, którego dowódca Müller-Stöckheim natychmiast rozkazał dać całą wstecz. Dzięki temu manewrowi okręt uniknął staranowania przez brytyjską jednostkę, sam jednocześnie ją uderzając swoją częścią dziobową. Uderzenie to było na tyle silnie, że U 67 poważnie uszkodził swój dziób (m.in. wyrzutnie torpedowe). Niedługo potem oba okręty oddaliły się od siebie a Müller-Stöckheim powiadomił dowództwo o ataku nieprzyjacielskiej jednostki w miejscu spotkania się z U 68 i U 111 oraz o odniesionych uszkodzeniach, które zmuszają go do przerwania patrolu i powrotu do bazy. Zaalarmowane tym meldunkiem dowództwo w obawie o los pozostałych dwóch okrętów rozkazało ich dowódcom podanie natychmiast swoich pozycji. Po zakończonej operacji U 111 zgodnie z poleceniem dowództwa podał swoją pozycję po czym ponownie rozpoczął rejs do bazy. Ponieważ w drodze powrotnej Kleinschmidt miał przepływać przez rejon gdzie U 68 atakował konwój SL-87, BdU nakazało mu odszukanie i zatopienie uszkodzonego przez Mertena frachtowca Silverbelle. Poszukując tego statku wachtowi na pomoście U 111 zauważyli w dniu 4 października około godziny 09:00 smugę dymu na horyzoncie. Wilhelm Kleinschmidt sądząc że pochodzi ona z dużego frachtowca rozkazał obrać kurs zbliżeniowy i przygotować się do ataku. W rzeczywistości zauważonym celem był nie frachtowiec ale brytyjski trawler z.o.p. HMS Lady Shirley, który został wysłany w ten rejon z bazy w Gibraltarze w celu odnalezienia uszkodzonego przez U 68 frachtowca. Niedługo potem wachtowi na Lady Shirley dostrzegli z odległości 10 mil coś co wyglądało jak komin lub pomost U-boota. Zaalarmowany tym faktem dowódca trawlera A.H. Callaway ogłosił alarm bojowy i nakazał zmienić kurs na zbliżeniowy. Kilka minut później Kleinschmidt nadal sądząc, że ma do czynienia z frachtowcem ?!!! zanurzył swój okręt na głębokość peryskopową. Po uzyskaniu o godzinie 10:04 silnego kontaktu sonarowego brytyjska jednostka zwiększyła prędkość i przystąpiła do ataku zrzucając cztery bomby głębinowe (nastawione na wybuchy na głębokość 45 i 75 metrów). Ponieważ w momencie ataku U 111 znajdował się nadal na peryskopowej wybuchy dwóch płytko nastawionych bomb silnie nim wstrząsnęły ale nie spowodowały powstania poważnych uszkodzeń. Zaskoczony i zaszokowany tym atakiem Wilhelm Kleinschmidt, który cały czas sądził, że ma do czynienia z frachtowcem (mimo, że obserwował co jakiś czas cel przez peryskop) wydał rozkaz wynurzenia i obsadzenia działa pokładowego. Wkrótce U 111 pojawił się w pobliżu burty Lady Shirley. W momencie kiedy główny mechanik na okręcie Kleinschmidta chciał uruchomić oba diesle, te zaskoczyły na chwilę a następnie zatrzymały się a cały przedział maszynowy wypełnił się dymem. Powiadomiony o tym dowódca U 111 postanowił zanurzyć z powrotem okręt. W trakcie wykonywania tego manewru w pobliżu burty U 111 wybuchł pocisk wystrzelony z dziobowej armaty trawlera co spowodowało, że Kleinschmidt zmienił po raz kolejny swoje zdanie i wydał rozkaz wynurzenia i podjęcia walki. W takcie prób obsadzenia dziobowej armaty kal. 10,5 cm, U 111 został trafiony tuż przed pomostem. Wkrótce potem na skutek celnego ostrzału prowadzonego przez obsadę działka kal. 2,0 cm na HMS Lady Shirley zginał celowniczny dziobowego działa marynarz Leslie Pizey a ranni zostali marynarze Sidney Halcrow i William Windsor obsługujący działka kal. 12,7 mm oraz sygnalista James Henry Warbrick (zraniony odłamkiem pocisku 2,0 cm). W trakcie tej wymiany pięciu członkom załogi okrętu Kleinschmidta udało się obsadzić dziobowa armatę, ale na skutek błędu ładowniczego pocisk nie został głęboko wciśnięty do lufy działa co uniemożliwiło zaryglowanie zamka. W trakcie prób usunięcia pocisku obsada działa została ostrzelana przez karabiny maszynowe trawlera. W wyniku czego jeden z członków obsady działa został ciężko ranny (seria pocisków prawie oderwała mu nogę), drugi lżej ranny a pozostałych trzech schroniło się za pomostem. Dalszych prób obsadzenia dziobowego działa nie podjęto podobnie jak też i rufowego działka kal. 3,7 cm. Wkrótce potem w na skutek trafienia w podstawę peryskopów zginęło siedmiu z ośmiu członków załogi U 111 znajdujących się na pomoście w tym Kleinschmidt, I WO Helmut Fuchs, II WO Fredrich-Wilhelm Rössing, który notabene był bratem Hansa-Rudolfa Rössinga byłego dowódcy U 48 (typ VIIB). Eksplozję pocisku przeżył tylko strzelec obsługujący działko kal. 2,0 cm. W trakcie trwania wymiany ognia pod pokładem główny mechanik Günter Wulff cały czas próbował uruchomić oba diesle ale skutek taki sam jak za pierwszym razem. W pracach tych pomagał mu też do czasu wezwania przez Kleinschmidta stażysta KK Hans-Jochen Heinecke, który dotarł na pomost wkrótce po feralnym trafieniu w pomost. Nowy dowódca zdając sobie sprawę, że los okrętu jest przesądzony (do tego czasu otrzymał on do 10 trafień w kadłub i pomost) nie chcąc aby ten wpadł w ręce wroga wydał załodze rozkaz jego opuszczenia i zatopienia. Po zatonięciu U 111 o godzinie 10:23 brytyjska jednostka podniosła z wody 45 członków jego załogi, po czym o godzinie 11:30 obrała kurs na bazę w Gibraltarze. W trakcie rejsu do bazy na pokładzie brytyjskiej jednostki zmarł ciężko ranny marynarz z obsługi dziobowego działa.

Uwagi:
a.) Podczas przesłuchania jeńcy z U 111 byli zaskoczeni, że ich dowódca, były oficer marynarki handlowej nie potrafił rozpoznać atakowanego statku, myląc duży frachtowiec z małym trawlerem. Marynarze ci zeznali też, że choć hydroakustyk meldował, że nieprzyjacielska jednostka znajduje się tylko w odległości 500 metrów, Kleinschmidt upierał się, że ta odległość wynosi 3000 metrów.
b.) W dniu 13 maja 1945 roku utonął w Kanadzie MtrHGfr Heinrich Kühneweg (ur. 07.11.1919r).
c.) W dniu 12 maja 1946 roku zmarł na skutek choroby w obozie jenieckim znajdującym się na terytorium Kanady KK Hans-Jochen Heinicke (ur. 26.09.1907r), którego ciało ostało pochowane na cmentarzu w miejscowości Kitchener (stan Ontario).

Członkowie załogi U 111 polegli w dniu 04.10.1941 (w kolejności alfabetycznej):
Diepold Korbinian MtrGfr 03.02.1921
Fuchs Helmuth-Emil OLt.z.S 11.10.1917
Gross Heinz-Max MtrGfr 14.01.1921
Kleinschmidt Wilhelm KpLt.01.04.39 27.01.1907
Pühlhorn Simon MtrGfr 14.12.1920
Rösing Friedrich-Wilhelm OLt.z.S 04.04.1917
Ruskens Hans MechOGfr 08.07.1920
Steffeck Heinz MtrGfr 18.02.1920

Członkowie załogi U 111 wzięci do niewoli w dniu 04.10.1941 (w kolejności alfabetycznej):
Bittner Walter MtrGfr
Blott Wilhelm MtrGfr
Bux Benno MtrOGfr
Feldges Wilhelm OFkMt
Finkbeiner Siegfried MaschOGfr
Fischer Johann MaschOGfr
Fuest Klemens OMasch
Gedrat Hermann BtsMt
Grüneberg Paul OBtsMt
Haberstroh Hubert BtsMt
Harm Alfred Mtr
Hartig Gerhard OBtsMt
Heinecke Hans-Jochen KKapt.01.04.41 26.09.1907
Hinz Josef MaschOGfr
Hoffmann Dietrich MaschOGfr
Holthöfer Walter MaschMt
Horst Jakob MaschMt
Jäger Karl MtrGfr 00.00.1921
Job Engelbert OStrm.
Jörchel Reinhold MaschOGfr
Klimsa Josef MaschMt
Klühn Karl MtrOGfr
Körkel Hermann FkGfr
Krull Hans-Gunther StrmMt
Kuchenbecker Georg MaschMt
Kühneweg Heinrich MtrHGfr 07.11.1919
Lehky Karl-Heinz MaschOGfr
Lüsch Hans MaschGfr
Möller Friedrich MaschOGfr
Plambeck Hans MechMt
Plaumann Friedrich FkMt
Rethmeier Wilhelm MaschMt
Riemann Heinz MechGfr
Schmidt Andreas MaschMt
Schmidt Hans MechGfr 00.00.1920
Schönthier Kurt FkOGfr 02.03.1920
Schulte Walter MaschMt
Tenne Hans MtrGfr
Tretow Hans-Joachim MaschGfr
Voigt Max OMasch
Wick Fritz MaschGfr
Wulff Günter OLt.ing.LI 13.11.1913
Znottka Hans MaschGfr
Zober Rudi MaschGfr

Przypisy:
[1] Po zatonięciu statku Kleinschmidt podpłynął swoim okrętem w pobliże szalup ratunkowych w celu przesłuchania rozbitków a przed odpłynięciem z miejsca akcji przekazać na łodzie wodę i prowiant.

Bibliografia:
http://uboat.net
http://www.ubootwaffe.net
http://uboatarchive.net/
http://www.wlb-stuttgart.de/seekrieg/chronik.htm
http://www.u-boot-archiv.de/
http://www.u-historia.com/
Blair Clay - Hitlera Wojna U-bootów tom I i II
Busch Rainer/Röll Hans-Joachim: Der U-Boot-Krieg: Die U-boot-Kommandanten tom 1
Busch Rainer/Röll Hans-Joachim: Der U-Boot-Krieg: Der U-Boot-Bau auf Deutschen Werften von 1935 bis 1945 tom 2
Busch Rainer/Röll Hans-Joachim: Der U-Boot-Krieg: Deutsche U-Boot-Erfolge von September 1939 bis Mai 1945 tom 3
Busch Rainer/Röll Hans-Joachim: Der U-Boot-Krieg: Deutsche U-Boot-Verluste von September 1939 bis Mai 1945 tom 4
Busch Rainer/Röll Hans-Joachim: Der U-Boot-Krieg: Die Ritterkreuzträger der U-Boot-Waffe von 1939 bis Mai 1945 tom 5
Trojca Waldemar - U-bootwaffe 1939-1945 cz. 1, 2, 3
Wynn Kenneth U-Boot-Operationen im Zweiten Weltkrieg Einsatzgeschichte U1-U510 tom 1